Automutilerende esthetiek

"Tough." Zo omschreef Mickey Rourke de regisseur die zojuist zijn carrière gereanimeerd had met The Wrestler. Opmerkelijke woordkeuze voor deze ex-bokser-met-het-korte-lontje, want op het eerste gezicht zou je Darren Aronofsky niet zo tough inschatten. Doorgebroken met Pi, een David Lynch-achtig zwart-wit experiment over mathematische obsessie, lijkt hij eerder een intellectualistische filmhuisdarling. Maar Rourke heeft Aronofsky's toughness aan den lijve ondervonden. Afgebeuld werd hij, zowel fysiek als mentaal, om in een all star wrestler te transformeren. Toch liet Rourke zich niet volledig temmen. Zo stond hij erop de dialogen te herschrijven tot ze levensecht werden. Hoe vruchtbaar die invloed van Rourke geweest moet zijn is te merken aan Aronofsky 's volgende project, Black Swan, over de balletwereld.

De stap van low brow worstelwereld naar die van het klassieke ballet is voor de handliggend, want talrijke parallellen: een subcultuur met ongekend zware fysieke discipline die een masochistische drive afdwingt en haar coryfeeën voor hun veertigste sloopt. Opnieuw een uitgelezen arena voor Aronofsky's stokpaartje: obsessie. Voor de hoofdrol koos hij een actrice van Rourke's kaliber minus 30 jaar, Natalie Portman. Dat zij in haar jeugd intensief aan ballet heeft gedaan was een pré, maar zal de rol van automutilerende ballerina Nina er niet minder slopend op hebben gemaakt.

Nina leeft letterlijk voor dansen. Haar hele carrière bij het New York City ballet heeft ze toegewerkt naar die ene hoofdrol in Swan Lake. Maar als ze uitverkoren wordt om de betoverde prinses te spelen slaan onzekerheid en paranoia toe. Dat is mede te wijten aan de symbiotische relatie met haar moeder (Barbara Hershey), die onder de mantel der liefde eigen frustraties probeert te compenseren. En aan haar leermeester (Vincent Cassel), die Nina op alle fronten intimideert om haar tot creatieve uitersten te forceren. En aan die nieuwe collega, een volkse natural die op Nina's sterrol uit lijkt te zijn. Maar als de werkelijkheid begint te vervormen en er bloed gaat vloeien, komt Nina vooral zichzelf tegen.

Het fascinerende aan Darren Aronofsky is dat hij in wezen een genrefilmer is. Doordrenkt met Hitchcock, De Palma en een vroege Lynch, maakt hij ongegeneerd gebruik van horroreffecten om de psychologische spiraal van Nina te verbeelden. Met resultaat. Zonder dat we ons er bewust van zijn weet hij Nina's realiteit en waan hallucinatoir te vervlechten, waardoor je tot op het laatst niet doorhebt wier bloed er vloeit.

Maar ook horror eigen zijn de onnodig karikaturale nevenpersonages, zoals de obsessieve moeder en de slutty rivale. En wat de film meerdere malen onderuit haalt zijn de expliciete teksten die volstrek evidente situaties nog eens voor ons uitspellen en naar script doctor Mickey Rourke doen verlangen. Ook in emotioneel opzicht onderschat Aronofsky zijn publiek; hij probeert onze gevoelens te sturen door bijna iedere scène dicht te walsen met dramatische muziek.

Belangrijkste gemis aan Black Swan is een (onmogelijke) liefde. Juist in een verhaal over obsessies en argwaan hoort een bloedend hart. Aronofsky heeft wel gekozen voor gedurfd alternatief: de perverse band met haar meester. Cassels personage mag dan grensoverschrijdend zijn qua psychologische en fysieke intimidatie, zijn machtsspel overstijgt diens ego in zijn queeste naar esthetiek: hij is er vooral opuit om het beest in de prinses wakker te schudden voor een perfecte perfomance. Tegen wil en dank beseffen we dat control freak Nina misschien wel naar aanranding hunkert om bij haar kracht te komen. Een even gewaagde als effectieve én psychologisch gelegitimeerde zet van Aronofsky. Waarmee duidelijk wordt hoe 'tough' hij is.

Bijna net zo tough als Portman. Zij tast de grenzen van het acteerspectrum af met een intensiteit die de Oscars tot lachertje maakt. Van onbeschaamde masturbatie tot onooglijke zelfverminking, dit is all the way à la Mickey Rourke. Tot welk een schoonheid die overgave en toughness kan leiden zien we in de adembenemend geregisseerde finale, de première van het Zwanenmeer. Hierin presenteert Nina, opgesierd door een digitaal groeiend verenkleed en gedragen door Tchaikovsky's dynamiek, ons dramatische expressie van de hoogste orde. En wordt ons een glimp gegund van het meesterwerk dat in Aronofsky's experiment verscholen zit.

Black Swan
Perfecte verkramping