Het pacifisme van een patriot

Films over de oorlog in Vietnam worden beschouwd als een nieuw, op zichzelf staand genre. Toch is de Vietnam-film in feite niet méér dan een goed gecamoufleerde imitatie van de western. Weer verdedigen naïeve patriotten de Amerikaanse waarden in een vijandige omgeving, waarin geweld en onrecht tot de dagelijkse sleur behoren. Weer is de vijand een rode schim, zonder erecode en met een flair voor martelen; Hollywoods Vietcong bestaat uit werkloze Apaches.

De Vietnam-film heeft maar één nieuw aspect aan het genre toegevoegd: zelfbeklag. Tot vervelens toe klaagt de Vietnam-veteraan over de leugens van de regering, de onbetrouwbaarheid van de plaatselijke bevolking en de verwijten van de thuisblijvers. Dat was in cowboyfilms wel anders. John Wayne haalde het niet in zijn hoofd om te zeuren over het harde bestaan op de prairie. Die had het veel te druk met de Indianen.

Zelfbeklag is ook de rode draad in Oliver Stone's nieuwe Vietnam-film, 'Bom on the Fourth of July'. Uitgangspunt was de autobiografie van Ron Kovic. Kovic - in de film overtuigend gespeeld door Tom Cruise - ging als enthousiaste vrijwilliger naar Vietnam, werd door kogels geveld en keerde verlamd en gezeten in een rolstoel terug.

Thuis moest hij naast zijn handicap ook de anti-Vietnam-hetze van de hippies verwerken. Geen roem dus, geen erkenning en zelfs geen respect. Na een periode van verbittering, alcoholisme en twijfel koos hij de kant van de pacifisten en begon actie te voeren tegen de oorlog. Met eenzelfde fanatisme als waarmee hij eerst in die oorlog vocht.

'Born on the Fourth of July' is een meesterwerk. Stone smijt genadeloos met de emoties van de bioscoopbezoeker door mierzoete kitsch af te wisselen met fel realisme. Het neurotische maar uitgekiende camerawerk is zo effectief, dat de toeschouwer hardhandig bij het drama wordt betrokken. Manipulatie van de hoogste orde. Verder is het een enorme prestatie om zo'n aangrijpende film rondom zo'n onsympathiek personage te maken. Want dat is Kovic.

Als jonge patriot is hij nog te pruimen, maar Kovic wordt onuitstaanbaar wanneer hij zich met eenzelfde naïviteit op het vredes-activisme stort. De film suggereert namelijk dat zijn nieuwe dogma niet uit wroeging voortkomt (Kovic heeft in de oorlog vrouwen en kinderen neergeschoten), maar zijn oorzaak heeft in persoonlijke frustratie: impotentie. Bovendien blijft Kovic ondanks zijn pacifisme een irritante patriot. Maar misschien is moralistische kritiek irrelevant bij deze overdonderende film over de opkomst, ondergang en wederopstanding van - The American Dream.