De Lange Zit naar de Aftiteling

Als ‘conflict’ de kern is van een goed verhaal, dan is ‘controverse’ de belangrijkste tweede voorwaarde bij een biopic. Zo is het ondoenlijk een interessante film over Adolf Hitler te maken. Zijn misdaden tegen de menselijkheid zijn zo grotesk, dat verdieping van zijn personage geen enkele kans maakt. Sterker nog, het is taboe om een portret van de man in grijstinten te schilderen. Nog lastiger is het levensverhaal van een heilig verklaard politiek leider. Denk aan JFK, die bij analisten te boek staat als een van Amerika’s slechtste presidenten (en niet omdat hij 2000 x vreemdging), maar een halve eeuw na diens verscheiden nog steeds gezien wordt als symbool van Hoop en Integriteit. Ignorance is bliss.

In deze politiek correcte tijden zou je bijna vergeten hoe controversieel Nelson Mandela, mede-oprichter van Spear of the Nation (de gewapende vleugel van het African National Congress), ooit was. Sterker nog, de Amerikanen wantrouwden Mandela’s affiniteit met het communisme zozeer dat ze de wereldleider tot aan diens dood op de terroristenlijst hielden. Inmiddels heeft zijn uitzonderlijk charisma geleid tot een heiligverklaring die Gandhi’s reputatie als vredebrenger lijkt te verdringen. Helaas maakt dat voetstuk hem ongeschikt voor een biopic, getuige Mandela: Long Walk to Freedom.

Nelson Rolihlahla Mandela’s levensverhaal mag als bekend verondersteld worden. Geboren op het platteland van de Apartheid, weet hij zich te ontwikkelen tot advocaat en betoont hij zich een welbespraakt activist. Als hij na de slachting van Sharpeville oproept de wapens te hand te nemen en overgaat tot sabotage, wordt hij vastgezet. Onder druk van de internationale gemeenschap komt hij 27 jaar later vrij, om verkozen te worden tot president van Zuid-Afrika. Uiteindelijk valt de Nobelprijs voor de Vrede valt hem ten deel.

Regisseur Justin Chadwick was eerder verantwoordelijk voor The First Grader, het waargebeurde relaas van een zwarte analfabeet die op hoogbejaarde leeftijd weer in de schoolbanken kruipt. Was die film even oubollig als de synopsis deed vermoeden, hij had in ieder geval nog didactische waarde - op Oprah Winfrey-niveau dan. Zo niet Mandela: Long Walk to Freedom. Als voorlichtingsfilm voor middelbare scholieren, die Mandela vooral kennen als hitsong en aforisme-orakel, is hij ongeschikt want gebaseerd op autobiografie, dus per definitie discutabel. Maar dat is niet wat de film nekt.

Long Walk to Freedom kijkt als een Lange Zit naar de Aftiteling. Een zouteloos, chronologisch opgelepelde tv-film met de allure van onze poldercinema. De film schreeuwt om reliëf. Niet alleen in Nelsons persoonlijkheid – zijn enige zonde lijkt het verkiezen van zijn volk boven zijn gezin – maar ook in de verbeelding van de Zuid-Afrikaanse maatschappij. Werkelijk iedere blanke wordt afgeschilderd als Klanlid in plaats van als doodsbang burger. Verder dragen de good looks van acteur Idris Elba niet bij aan de overtuigingskracht. Nelson was nu eenmaal geen mooie jongen.

Wat meest opvalt is hoe weinig filmtijd de regisseur investeert in de decennia durende gevangenisstraf. Als Chadwick ons werkelijk inzicht had willen verschaffen in Mandela’s kracht, dan hadden we na 139 minuten celluloid dat Robbeneiland in onze beenderen moeten voelen. Maar dat had Nelson te menselijk gemaakt.

Voor een film die zo’n larger than life persoonlijkheid eer aandoet is meer afstand nodig. Kritisch inzicht. Objectief feitenmateriaal. En liefst een gewaagde invalshoek, zoals die van zijn gevallen muze, Winnie Mandela. Tot die tijd is de enige controverse de intolerantie van de heiligverklaarders. Toen een van de bioscoopbezoekers de hagiografie niet langer trok en na een uurtje zijn toevlucht zocht tot de foyer, kreeg hij een ‘racist!’ naar het hoofd geslingerd door een medesneaker. Mandela draaide zich even om in zijn mausoleum.

Mandela: Long Walk to Freedom
Wolkje melk?