Gebakken lucht vol duivelse dilemma’s

Als we filmregisseurs zouden onderverdelen in sfeerscheppers en verhalenvertellers, dan is David Lynch (Mulholland Dr., Lost Highway) een sfeerschepper die denkt dat hij een verhalenverteller is. De man weet iedere keer weer te intrigeren met nachtmerrieachtige fotografie en bizar schmierende acteurs, maar propt het scenario vol suggestieve vingerwijzingen die uiteindelijk nergens naar leiden, het publiek gefrustreerd achterlatend.

Een snotneus genaamd Richard Kelly steekt Lynch naar de kroon in dat luchtbakken. Kelly debuteerde negen jaar geleden op 26-jarige leeftijd met het hallucinatoire Donnie Darko, over een hoogbegaafde tijdreizende scholier die visioenen heeft van een griezelkonijn. De film was een culthitje en lanceerde de carrière van broer & zus Gyllenhaal, maar waar hij nou werkelijk om draaide konden ook de fans niet vertellen. Kelly beloofde beterschap. Sterker nog, zijn laatste film The Box noemt hij zijn "first grown-up film". Hij spreekt zelfs de hoop uit dat het publiek hem als een “mainstream popcornfilm" zal ervaren. Dat mag ook wel met een budget van 30 miljoen dollar.

Het scenario is gedeeltelijk gebaseerd op het korte verhaal Button, Button van Richard Matheson uit 1970. En begint met een doos op de stoep van Norma (Cameron Diaz) and Arthur (James Marsden) Lewis. In die doos zit een houten kubus. En op die kubus zit een rode knop. Uitleg volgt, lezen ze op een briefje. Inderdaad, de volgende dag komt een meneer (Frank Langella) langs, met een huiveringwekkend voorstel. Hij belooft hen 1 miljoen dollar in cash als ze op de knop drukken. Maar, voegt hij toe, dan sterft er wel iemand, ergens op aarde. Het echtpaar heeft 24 uur bedenktijd.

Getver! denken de Lewises, dat willen we niet op ons geweten hebben! Aan de ander kant, er sterven mensen iedere dag. En het geld kunnen ze goed gebruiken: Norma is net ontslagen vanwege bezuinigingen op haar school en de carrièreplanning van Arthur bij de NASA is in duigen gevallen. De rekeningen stapelen zich op. Na lang wikken en wegen nemen ze een besluit. Met rampzalige gevolgen.

Twee jaar heeft-ie op de plank gelegen. Twee jaar lang is The Box aan testpubliek vertoond en steeds weer aangepast. Zo’n ontstaansgeschiedenis doet het ergste vermoeden. Toch zal zelfs de meest blasé filmveteraan met kinderlijke verwondering de eerste helft opsnoepen. Het verhaal is zo afwijkend en de (campvrije!) seventies-sfeer zo surrealistisch, dat je je afvraagt tot welk genre de film behoort. Is het een retro science-fiction? Een magisch-filosofische verhandeling? Ís het überhaupt wel een genrefilm? “I like films that feel like you’re under the director’s control completely”, aldus Kelly. Daar is-ie zeker in geslaagd.

Maar. Als je hersens bijna een uur als een microprocessor hebben gerateld om Kelly’s scenaristische aasjes te duiden (een leerling die sardonisch lacht, bibliotheekbezoekers die synchroon bewegen, een zombieachtige man die door het keukenraam staart, water dat ‘rechtop’ staat, een gentleman met een verminkt gezicht), dan verwacht je wel een climax waarin ieder fragment van het filmmozaïek op zijn plek valt. En naarmate The Box vordert bekruipt je het gevoel dat deze mindfuck geen bevredigend einde krijgt, dat de meeste vragen onbeantwoord blijven.

Afrader dus? Welnee! Hoe vaak word je nou geïntrigeerd in de bioscoop! Kelly is een vakman, hij is alleen niet zo geniaal als hij zou willen zijn. Dus, doe net als bij Lynch: sit back and relax, probeer het niet allemaal te begrijpen. Kijk ernaar alsof het een mainstream popcornfilm is.

The Box
James Marsden en Cameron Diaz