De tegelwijsheden van de Mau Mau

Het is onmogelijk een overtuigende film over koloniaal onrecht in het nabije verleden te maken. In de eerste plaats omdat de scenarioschrijver geharnast wordt door feiten. Hij kan een verhaal of personage enigszins bijsturen, maar revisie of fictie ter wille van dramatiek wordt in dit kader als blasfemie beschouwd. Dus verzandt hij steevast in een geschiedenisles. Verder lijkt het onderwerp zwart-wit dramatiek af te dwingen. De blanken zijn steevast sadisten of wirhabenesnichtgewussters, de zwarten edele vrijheidsstrijders annex slachtoffers. En zwart-wit is saai. Helden overtuigen pas als ze een beetje corrumperen, schurken krijgen diepte met een weak spot. Juist om een verhaal kleur te geven heb je grijstinten nodig.

Derde achilleshiel is het Cry Freedomsyndroom. Oftewel het gebruik maken van een blanke hoofdrolspeler om identificatie te versoepelen voor de blanke doelgroep. Te genant voor woorden, en spreekt boekdelen over de werkelijke intenties van dit zogenaamd politiek correcte genre. Koloniaal onrecht zou het domein van de documentaire moeten zijn.

Maar tijden veranderen. Een beetje. Tegenwoordig durven producenten het aan om van de zwarte held ook werkelijk de protagonist te maken. Zoals in The First Grader, een BBC-film van Justin Chadwick over een ex-vrijheidsstrijder die de oudste scholier van Kenya werd. Helaas is deze Kimani N'gan'ga Maruge ook ontzettend waargebeurd. En behoorlijk heilig, al heeft ie de neiging om medeleerlingen af te ranselen.

Drieëntachtig winters is Kimani (Oliver Litondo). Zware winters, want de man heeft een leven achter de kiezen dat menigeen gebroken zou hebben. Toen hij zich in de jaren '50 bij de vrijheidsstrijders van de Mau Mau beweging had aangesloten, executeerde de Britse bezetter zijn gezin en interneerde hem in gruwelkampen. Maar dat is lang geleden. Kimani is nog vol levenslust. Hij wil zelfs leren lezen. Dat moet kunnen op zijn leeftijd, want op de radio zeggen ze dat onderwijs gratis is. Toch kijkt het dorp raar op als Kimani aanschuift bij de snotneusjes van het lokale schooltje. Sterker nog, het wordt niet getolereerd dat zo'n oude man in korte broek zich met kinderen inlaat. Een lynchpartij hangt in de lucht. Maar Kimani heeft voor hetere vuren gestaan.

Kenia? Was dat ook een kolonie dan? Als je het de gemiddelde Nederlander vraagt zal die je het antwoord schuldig blijven. Laat staan de gemiddelde bioscoopbezoeker, een zestienjarige Red Bullverslaafde beroeps-sms'er die denkt dat WOII de sequel is van een videogame. Niet zo vreemd dus dat we in The First Grader een lesje Keniaanse historie krijgen. Maar aan de Zuid-Afrikaanse scenariste Ann Peacock de taak om dit niet didactisch te laten klinken. Helaas, legio scènes worden in bochten gewrongen om de personages elkaar feiten te laten oplepelen die voor henzelf vanzelfsprekend zijn. "Maar jij bent een Kalenjin! Jullie heulden met de bezetter!" Dat is zoiets als "Jij bent een NSB'er! Jullie spanden samen met de Moffen!"

Verder wordt de schrijfster duidelijk gehandicapt door de nogal belegen biografische feiten. Een verhaal over een oude man die naar school gaat is leuk voor Reader's Digest, geen basis voor een cinematografische kiloknaller (al krijgen we nog wel te zien hoe Kimani zijn trauma's een keer botviert op medescholieren). Voor adrenalineboosts moet Peacock haar toevlucht zoeken tot flash-backs. Oftewel marteling, moord en nog meer marteling. Heel erg allemaal, maar het spekken van blank schuldbesef maakt nog geen goede film.

Net zo min als de National Geographicbeelden-met-rootskoortjes van dansende kindertjes in steengruis dat doen. Maar wat de BBC werkelijk tot NCRV-nveau doet zinken zijn de Wijze Uitspraken. "The power is in the pen" - "The past is always present" - "Learning never ends until you've got soil in your ears". Na 6180 seconden aan kapperswijsheden krijg je de neiging om met je Bic je bioscoopfauteuil te molesteren.

Het ergste is nog dat je door The First Grader een weerzin krijgt tegen Kimani N'gan'ga Maruge. Terwijl deze straatarme analfabeet, die alles van waarde in zijn leven is kwijtgeraakt om uiteindelijk als eminence grise de Verenigde Naties toe te spreken, een hele goede documentaire verdient. Met veel grijstinten.

The First Grader
De bioscoopbezoeker terug in de schoolbanken