Overleven in de bioscoopfauteuil

Presentatoren van survivalprogramma's zien er nooit uit alsof ze ooit iets hebben moeten overleven. BBC's Ray Mears bijvoorbeeld, is te pafferig. Je verwacht een gids met littekens in het voorhoofd (grizzly), weggevroren oorschelpen (blizzard) en een ondergewicht van dertig kilo (paddestoelenseizoen nog niet geopend). Geen babyface met padvindersoutfit. Daarbij heeft Ray altijd alles bij zich. Als hij een eekhoornval maakt blijkt ie een bijl in zijn rugzak te hebben. Als ie vuur wil stoken haalt ie een doosje lucifers uit zijn broekzak. Als ie vis wil vangen pakt ie een rolletje visgaren. Zo kunnen we allemaal surviven. De vraag is of Ray ook de werkelijkheid zou overleven. Bijvoorbeeld de 4000 mijl lange reis in The Way Back, een film van Peter Weir naar een waargebeurd verhaal van Slavomir Rawicz uit WOII.

We schrijven 1940. Pool Janusz (Jim Sturgess) is de zoveelste 'vijand' van de Partij die afgevoerd wordt naar een Siberisch dwangarbeidkamp. Hel op aarde. "Het zijn niet de honden, het prikkeldraad of de geweren die jullie gevangen houden, maar Siberië zelf met haar 13 miljoen km²!" verduidelijkt de kampbewaker. Maar de omstandigheden in de goelag zijn zo gruwelijk dat Janusz het er toch op waagt. Met zeven anderen, waaronder een Russische psychopaat (Colin Farrell), vlucht hij naar het zuiden. Hun tocht leidt via Mongolië en Tibet, door sneeuwstormen en woestijnen. Ze leven van wat de natuur biedt. Sommigen sterven. Allen raken uitgeput. Maar nooit keren ze zich tegen elkaar. En uiteindelijk komt de vrijheid van India in zicht.

4000 mijl is een heel eind. Weir neemt daar uitgebreid de tijd voor. 133 minuten om precies te zijn. Daar is op zich niets mis mee, maar zelfs een road movie vereist bij zo'n tijdsspanne de nodige dramatische opbouw. Daar is Weir (Dead Poets Society) te didactisch voor. Liever laat hij de beproevingen stuk voor stuk de revue passeren: bevriezing, honger, wolven, regen, muggen, uitdroging, zonnesteek, gifslangen, fata morgana, lokale bewoners, zandstorm en uitputting. Hoe de mannen die problemen aanpakken met een minimum aan middelen is duizend maal interessanter dan Ray Mears met zijn Swiss Army Knife. Maar als de afgewende gevaren zich vervolgens niet meer voordoen bekruipt je het gevoel dat er een lesje afgedraaid wordt in plaats van een verhaal verteld.

Wat de film er niet overtuigender op maakt zijn de details. Handschoenen uittrekken om elkaar de hand te geven tijdens een sneeuwstorm van min 30. Onderweg geschetste portretten evalueren als je uitgedroogd door de woestijn sjokt. Onderling Engels praten terwijl slechts één van de acht Amerikaan (Ed Harris) is. Dit vergeef je een kinderfilm, maar Weir wil ons met zijn hyperrealisme een bijna spirituele reis presenteren. Dat hij hiertoe in staat is weten we (Picnic at Hanging Rock), maar de natuurfotografie van The Way Back is bepaald niet ademstokkend in deze notabene door National Geographic geproduceerde film. In feite schreeuwt het onderwerp om documentaire. De 'making of' zal doodgepimpt zijn met war stories van de acteurs over beproevingen op de set - voor dat waarachtige patina.

Toch wil de ironie dat Weir zijn doel bereikt. Na twee uur cinematografische deprivatie snakken naar we een scène die niet uitgelegd en volgekletst wordt ("The snow is blinding us! We can't see anything!"). Hallucinerend van ongeduld wanen we ons in een Monty Python sketch en verwachten we Brad Pitt, die toch ook in Tibet rondgezwalkt moet hebben. Kortom, we zijn druk aan het meesurviven in onze bioscoopfauteuil.

Dat we geneigd zijn The Way Back toch toch een 6 (met een ellenlange min) te geven komt doordat hij appelleert aan iets wat stijl en narratief overstijgt: ons oerverlangen naar soldariteit, compassie en vindingrijkheid. The Way Back zit vol met dergelijk onverwoestbaar EO-sentiment.

Wat je dan beter niet kunt weten is dat, volgens een researcher van de BBC, het verhaal waarop de film is gebaseerd (oplage boek: half miljoen exemplaren) vermoedelijk door de auteur verzonnen is. Rawicz zou in '42 zijn vrijgelaten. Maar even vermoedelijk is dat die researcher van de BBC een pafferige mannetje is dat altijd met een Swiss Army Knife rondloopt...

The Way Back
Nog 2000 mijl