Tinker, Tailor, Soldier, Spy

Echo's van veelzeggend zwijgen

Een grijze muis van middelbare leeftijd met slappe kantoorjas, hoornen bril en buikje. Geheim agent George Smiley van thrillerauteur John le Carré is misschien wel de meest gedurfde anti-held ooit. Een meesterschaker in de Koude Oorlog die geen sex-appeal, martial arts of smoking à la 007 nodig heeft om ons bij de strot te grijpen. Smiley's charisma berust namelijk op grijze massa.

De beste verfilming van Smiley's spionagewereld is de seventies tv-serie Tinker, Tailor, Soldier, Spy. Dat was een ambitieus plan. Kun je in een boek de stille kracht van zo'n personage tot uiting brengen in beschrijving en monologue intérieur, als voice-over wordt zoiets snel banaal. Hoe verbeeld je een zwijgzame genius? Door Sir Alec Guinness te casten. Niet alleen vanwege zijn Oscarkwaliteiten, maar vooral omdat de rol hem op het lijf geschreven was. Met een minimum aan mimiek wist hij Smiley's muizige verschijning de focus van een panter te geven. Le Carré was er zo onder de indruk van dat hij samen met de acteur de dialogen herschreef tot ze perfect in tune waren met wat Guinness als Smiley's stijl beschouwde. Sterker nog, toen Le Carré vervolgens Smiley's People schreef had hij Guinness in gedachten in plaats van zijn eigen Smiley. George Smiley was Alec Guinness geworden.

Niet zo vreemd dus dat het 30 jaar geduurd heeft voor men zich aan een nieuwe verfilming waagde. De relatief onbekende Zweedse regisseur Tomas Alfredson werd ingehuurd, geflankeerd door een topcast van John Hurt, Mark Strong en Colin Firth. Spannende keuze was Gary Oldman als Smiley, net als Guinness een kameleon, maar wel een die regelmatig schmierend uitglijdt in pulp. Kan Oldman wel veelzeggend genoeg zwijgen?

Over het verhaal moeten we kort zijn. Niet omdat er spoilers op de loer liggen, maar omdat de plot zo complex is dat we Smiley's brein nodig hebben om haar samen te vatten. Bovendien is Le Carré stiekem meer sfeerschepper dan puzzelaar. Alleen al het kantoor van her majesty's secret service, ook wel MI6 genaamd en door Le Carré veelzeggend The Circus herdoopt: een grauwe bunker vol paperclips, high-tech typemachines en kettingrokende spionnen. Én dubbelspionnen. Een van hen speelt info door aan de mysterieuze Karla, de Russische pendant van George Smiley. Om deze verrader op te sporen wordt de ontslagen Smiley van stal gehaald. Een man van weinig woorden, maar wel een die weet aan welke touwtjes je moet trekken. Om het kaartenhuis te laten instorten.

Tinker, Tailor, Soldier, Spy oogt zoals een tribute band klinkt: even natuurgetrouw als overbodig. Laten we met het positieve beginnen. De art direction ademt seventies uit al haar poriën, van fletse kleuren tot klerkige trench coats tot uitgedunde schedelkapsels. Een perfecte weergave van de lelijke, cynische discotijd. De sfeer wordt nog eens benadrukt door de Nederlandse director of photography Hoyte van Hoytema, die met een telekanon bovenop de personages zit waardoor kadrering claustrofobisch en detaillering pervers worden. De sfeer van geheim & verraad, precies zoals in de serie.

Maar er is iets mis met dit dupliceren. Het dupliceren zelf. Regisseur Alfredson lijkt een ode te willen brengen aan de serie door een film te maken die als televisie oogt. Daarbij riekt de keuze voor seventies naar retro. Dat de serie zich in die tijd afspeelt is logisch want toen werd hij gemaakt, maar waarom nu weer in die tijd situeren? Waarom een period piece? Er wordt toch ook geen remake gemaakt van Dr. No tegen een sixties decor? Geheim & verraad is van alle tijden; de nog springlevende Le Carré had het scenario makkelijk naar het hier en nu kunnen transponeren.

En dan Gary Oldman. Voor wie de serie niet kent levert hij een geweldige acteerprestatie. Veel suggestie met subtiele expressie. Maar wie wel bekend is met Guinness zal even moeten slikken. Want hier is iemand heel erg aan het imiteren. Op het allerhoogste niveau, dus des te pijnlijker. Oldmans overbewuste introverte acteerwerk is één lange déjà vu van Guinness' présence. En na meer dan twee uur aan close-ups van zijn suggestieve blikken hunkeren we naar een Totaal Andere Interpretatie Van George Smiley. Naar eigenheid. Naar risico. Naar Gary Oldman. Desnoods met sex-appeal, martial arts en smoking.

Waar hebben we die bril eerder gezien...